Tytoń zagraża wielu zasobom Ziemi. Jego wpływ jest odczuwalny w sposób, który wykracza daleko poza skutki działania dymu uwalnianego do powietrza podczas spalania. Od początku do końca cykl życia tytoniu jest procesem powodującym zanieczyszczenie i niszczenie środowiska naturalnego oraz szkody zdrowotne u ludzi.
Cykl życia tytoniu można podzielić na pięć kluczowych etapów:
- Uprawa i suszenie liści tytoniu
- Produkcja wyrobów tytoniowych i ich opakowań
- Dystrybucja i transport wyrobów tytoniowych
- Konsumpcja wyrobów tytoniowych
- Wytwarzanie odpadów pokonsumpcyjnych
Ad. 1
Komercyjna uprawa tytoniu odbywa się na masową skalę. W ostatnich dziesięcioleciach międzynarodowe korporacje tytoniowe obniżyły koszty produkcji, przenosząc uprawy tytoniu z krajów o wysokich dochodach do krajów o niskich dochodach, gdzie obecnie ma miejsce około 90% upraw tytoniu. W krajach tych wielu rolników i urzędników postrzega tytoń jako uprawę dochodową, która może generować wzrost gospodarczy, jednak krótkoterminowe korzyści finansowe z uprawy są niwelowane przez długoterminowe konsekwencje: brak bezpieczeństwa żywnościowego, choroby i ubóstwo wśród robotników rolnych oraz rozległe szkody środowiskowe.
Obciążenie środowiskowe spada więc na kraje, które najmniej sobie z tym radzą, zyski natomiast osiągają międzynarodowe koncerny tytoniowe z siedzibą w krajach o wyższych dochodach.
- na potrzeby upraw tytoniu każdego roku niszczonych jest ok. 3,5 miliona hektarów ziemi,
- pod uprawę tytoniu rocznie jest wylesianych 200000 ha ziemi,
- szacuje się, że od lat 70. ubiegłego wieku na całym świecie utracono około 1,5 miliarda hektarów lasów (głównie tropikalnych),
- wylesianie jest jednym z kluczowych czynników przyczyniających się do wzrostu emisji CO2 i zmian klimatycznych. Powoduje także utratę bioróżnorodności i fragmentację siedlisk flory i fauny oraz degradację gleby,
- tytoń jest często uprawiany bez płodozmianu z innymi uprawami, przez co jest bardziej podatny na szkodniki i choroby. Oznacza to, że podczas wzrostu wymaga stosowania dużych ilości środków ochrony roślin (insektycydów, herbicydów, fungicydów
- i fumigantów). Wiele z nich jest tak szkodliwych zarówno dla środowiska, jak i zdrowia rolników, że są one zakazane w niektórych krajach. W krajach o niskich i średnich dochodach pestycydy są zwykle stosowane za pomocą ręcznych lub plecakowych opryskiwaczy, bez użycia niezbędnego sprzętu ochronnego, co zwiększa prawdopodobieństwo narażenia skóry i układu oddechowego na działanie toksycznych związków. Homogeniczna uprawa zmniejsza też płodność gleby, czego konsekwencją jest zwiększone użycie nawozów oraz powoduje nieustanną erozję,
- szacuje się, że do suszenia tytoniu potrzeba rocznie 11,4 miliona ton metrycznych drewna, co również sprzyja wycinaniu lasów. Drewno jest używane jako paliwo do suszenia tytoniu od połowy XIX wieku i od tego czasu w krajach rozwijających się pojawiło się niewiele alternatyw dla energii opartej na drewnie. Ponieważ produkcja przenosi się do krajów o niskich i średnich dochodach, zużycie drewna pozostaje wysokie,
- uprawa i suszenie tytoniu jest częścią jednej z najbardziej destrukcyjnych dla środowiska praktyk rolniczych w krajach o niskich i średnich dochodach.
Ad. 2
Niektóre z najwyższych kosztów środowiskowych związanych tylko z jednym wyrobem tytoniowym – papierosami – wynikają z dużej ilości energii, wody i innych zasobów wykorzystywanych do jego produkcji.
- na obszarach, gdzie zlokalizowane są zakłady produkcyjne, zużywa się znaczne ilości wody, m.in. do wytwarzania tuszy i barwników do opakowań oraz przetwarzania masy tytoniowej. Jeśli te obszary są suche, może to poważnie obciążyć lokalne rezerwy wody,
- do produkcji 1 papierosa zużywa się 3,7 litra wody,
- w ciągu roku do produkcji papierosów zużywa się 22 miliardy litrów wody,
- na potrzeby produkcji papierosów ścinanych jest 600 tys. drzew (produkcja bibuły i opakowań),
- rozdrabnianie tytoniu wiąże się z wykorzystaniem energii i metali do produkcji maszyn do tego celu,
- produkcja bibuły do papierosów stanowi kolejny czynnik sprzyjający wycinaniu drzew.
- W procesie jej wytwarzania wykorzystywane są środki wybielające oraz generowane duże ilości ścieków,
- do produkcji opakowań wykorzystuje się papier, plastik i folię aluminiową,
- podczas przygotowania i obróbki liści tytoniu używa się ogromne ilości środków chemicznych. Zanim powstanie papieros, do tytoniu dodaje się setki substancji konserwujących, zmieniających właściwości, poprawiających smak, np. specjalne sole powodują, że papieros stale się tli, amoniak uaktywnia nikotynę zwiększając jej właściwości uzależniające, cukier i lukrecja poprawiają smak, a gliceryna przedłuża świeżość tytoniu,
- w 2008 r. z zakładów produkujących tytoń uwolniono ponad 456 tys. kg toksycznych chemikaliów. W 2011 r. BAT poinformował, że w procesie produkcji tytoniu wyprodukowano 1973 ton odpadów niebezpiecznych.
Ad. 3
Transport gotowych wyrobów tytoniowych z zakładów produkcyjnych do miejsc ich dystrybucji lub sprzedaży związany jest ze zużyciem paliw oraz emisją gazów cieplarnianych do środowiska, które odpowiadają za zmianę klimatu.
Ad. 4
Używanie tytoniu jest obecnie dobrze udokumentowanym zagrożeniem dla zdrowia aktywnych i biernych palaczy. Zabija rocznie ponad 7 milionów ludzi na świecie i jest największą przyczyną zgonów, którym można zapobiec. Konsumpcja wyrobów tytoniowych oraz uwalniane do środowiska naturalnego substancje chemiczne przyczyniają się do zanieczyszczenia powietrza i funkcjonowanie ekosystemów.
Z wyjątkiem filtra, cały papieros służy do produkcji dymu tytoniowego (przetworzony liść tytoniu, bibuła; substancje celowo dodane w celu wpłynięcia na wygląd, smak, zapach, kolor oraz wchłanianie składników dymu tytoniowego oraz pozostałości z przetwarzania i przechowywania tytoniu).
- dym tytoniowy to złożona mieszanina tysięcy związków chemicznych w postaci gazów i mikroskopijnych cząstek zawieszonych w powietrzu. Skład tej mieszanki zależy w dużej mierze od warunków, w jakich została wytworzona oraz od zachowania palacza.
- rozróżnia się dwa główne rodzaje dymu tytoniowego: ze strumienia głównego i strumienia bocznego,
- główny strumień dymu jest wdychany przez palacza podczas spalania tytoniu w wysokiej temperaturze (do 950°C). Boczny strumień dymu jest generowany w niższej temperaturze (600–800°C) między zaciągnięciami i jest emitowany z tlącej się końcówki papierosa. Dym ze strumienia bocznego zawiera więcej toksycznych związków chemicznych niż dym ze strumienia głównego,
- dym tytoniowy zanieczyszcza środowisko wewnętrzne i zewnętrzne oraz pozostaje wszechobecnym i trwałym źródłem toksyn długo po zgaszeniu papierosa,
- w 2012 roku przy prawie 1 miliardzie palaczy na całym świecie, którzy konsumowali około 6,25 biliona papierosów, z dymu tytoniowego uwolnione zostały tysiące ton znanych ludzkich czynników rakotwórczych, innych substancji toksycznych (3000-6000 ton formaldehydu, 12000–47000 ton nikotyny) oraz trzy główne gazy cieplarniane– dwutlenek węgla, metan i tlenki azotu,
- w ciągu swojego życia palacz produkuje 5 ton CO2,
- dym „z trzeciej ręki” czyli pozostałości dymu tytoniowego i zawartych w nim związków chemicznych, które gromadzą się w kurzu, na powierzchniach oraz w przedmiotach i materiałach mogą mieć wpływ na środowisko i jakość powietrza, gdy wchodzą w reakcje z utleniaczami i innymi związkami w środowisku i powodują powstawanie zanieczyszczeń wtórnych, które stają się z czasem bardziej toksyczne.
Ad. 5
Konsumpcja wyrobów tytoniowych wiąże się z wytwarzaniem i koniecznością usuwania odpadów pokonsumpcyjnych.Odpady tytoniowe trafiają wszędzie i są dobrze znanym problemem publicznym dla wielu społeczności, zwłaszcza tych, które dysponują niewielkimi środkami na ich usunięcie. Sprzątanie i utylizacja to koszty używania tytoniu, których obecnie nie ponoszą producenci, dystrybutorzy ani użytkownicy wyrobów tytoniowych.
- co roku palacze na całym świecie wytwarzają ok. 4,5 biliona niedopałków,
- niedopałki papierosów i inne resztki pochodzące z wyrobów tytoniowych są najczęściej zbieranymi odpadami podczas sprzątania miast i plaż na całym świecie,
- szacuje się, że aż 65% wszystkich niedopałków papierosów wyrzucanych jest właśnie do środowiska,
- niedopałki papierosów są zdecydowanie największym pojedynczym rodzajem śmieci pod względem liczby,
- największą część większości niedopałków stanowią niebiodegradowalne plastikowe filtry wykonane z octanu celulozy. W określonych okolicznościach (przy nasłonecznieniu i wilgotności) filtry papierosowe mogą rozpadać się na mniejsze kawałki plastiku przenikające do środowiska, połykane przez zwierzęta morskie i ryby,
- podobnie jak same papierosy, odpady wyrobów tytoniowych zawierają ponad 7000 toksycznych związków chemicznych, w tym znane ludzkie czynniki rakotwórcze, które przenikają do środowiska i gromadzą się w nim. Te toksyczne odpady trafiają na nasze ulice, do kanalizacji i wody. Badania wykazały, że szkodliwe chemikalia wymywane z wyrzuconych niedopałków, w tym nikotyna, arsen i metale ciężkie, mogą być silnie toksyczne dla organizmów wodnych,
- wszystkie substancje chemiczne wypłukiwane przez wodę z niedopałków zatruwają glebę i wodę, niszczą organizmy żywe lub utrudniają im wzrost,
- niedopałki są także przyczyną katastrofalnych w skutkach pożarów,
- oprócz odpadów wyrobów tytoniowych istnieją inne produkty odpadowe związane z używaniem tytoniu, takie jak 2 miliony ton papieru, atramentu, celofanu, folii i kleju, które są wykorzystywane do pakowania wyrobów tytoniowych. Te odpady trafiają wszędzie, w tym na nasze ulice, do kanalizacji, rzek i innych środowisk wodnych. Kwestie pakowania są istotne podczas oceny ogólnego wpływu produkcji tytoniu na środowisko. Oddziaływanie procesu pakowania rozciąga się od produkcji do utylizacji,
- masowe używanie plastikowych saszetek/woreczków stało się nowym problemem środowiskowym w wielu krajach, w których pakuje się i sprzedaje bezdymne formy tytoniu. Szkody środowiskowe, ludzkie i ekologiczne powodowane przez odpady z tworzyw sztucznych, zwłaszcza w biologii morskiej, są dobrze udokumentowane.
Opracowano na podstawie:
http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/255574/9789241512497-eng.pdf
https://www.who.int/campaigns/world-no-tobacco-day/2022
